Niedoczynnością tarczycy określa się stan spowodowany niedoborem lub brakiem hormonów tarczycowych: T4 oraz T3. Odpowiednie żywienie stanowi ważne uzupełnienie leczenia i może znacząco wpłynąć na poprawę samopoczucia osoby chorej. W poniższym artykule przedstawiamy czym jest niedoczynność tarczycy oraz jak powinna wyglądać dieta przy tym zaburzeniu.
Co to jest niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł tarczycowy wydziela zbyt niską ilość hormonów. Przyczyną niedoczynności jest najczęściej uszkodzenie struktury tarczycy, wynikające z choroby Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy), niedoboru jodu lub stosowanej farmakoterapii. Wówczas następuje spadek hormonów T3 (trójjodotyronina) oraz T4 (tyroksyna). Rzadziej występuje niedoczynność wtórna- związana z dysfunkcją przysadki lub podwzgórza.
Objawy niedoczynności tarczycy
Hormony tarczycy pełnią szereg istotnych funkcji w organizmie. Wpływają na metabolizm wszystkich makroskładników, a także gospodarkę niektórych witamin i składników mineralnych, co wiąże się z występowaniem objawów ze strony różnych narządów organizmu.
Bardzo często objawy są słabo nasilone lub prawie niezauważalne. Niekiedy mogą być przypisywane również innym przyczynom (np. stres), dlatego diagnostyka niedoczynności tarczycy bywa utrudniona.
Do najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy zaliczamy:
• Przewlekłe zmęczenie i osłabienie
• Często występujące uczucie zimna, niezwiązane z temperaturą
• Wzrost masy ciała
• Trudności z pamięcią i koncentracją
• Suchość skóry
• Wypadanie włosów
• Zaparcia
• U kobiet- nieregularne miesiączki
Diagnostyka niedoczynności tarczycy
Podstawowym badaniem jest oznaczenie stężenia hormonu TSH (tyreotropina), czyli hormonu produkowanego przez przysadkę, który stymuluje pracę tarczycy. Podwyższony poziom TSH może świadczyć o niedostatecznym wydzielaniu T3 i T4 przez tarczycę. W celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się również testy diagnostyczne- badanie fT3 i fT4.
W przypadku diagnostyki choroby Hashimoto dodatkowo oznacza się przeciwciała anty- TPO oraz anty-TPG.
Dieta przy niedoczynności tarczycy
Obniżony poziom hormonów tarczycy, powoduje znaczne obniżenie tempa metabolizmu (o około 1/3 w stosunku do osób zdrowych). Z tego powodu część chorych może zmagać się z nadwagą lub otyłością. Bardzo istotne jest zastosowanie odpowiedniej diety oraz wprowadzenie aktywności fizycznej, w celu redukcji masy ciała.
Dieta przy niedoczynności tarczycy powinna uwzględniać umiarkowany deficyt energetyczny (300-500 kcal), ale nie może być zbyt niskoenergetyczna. Znaczne obniżenie podaży kalorii może doprowadzić do poważnych niedoborów żywieniowych, a także niekorzystanie wpływa na sam metabolizm.
Szczególne znaczenie w niedoczynności tarczycy ma regularna aktywność fizyczna, która zwiększa tempo przemiany materii.
Odpowiednie żywienie to nieodłączny element leczenia farmakologicznego w niedoczynności tarczycy. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zalecenia dietetyczne:
• Regularność posiłków– najbardziej korzystne będzie spożywanie mniejszych porcji, w krótszych odstępach czasu: 4-5 posiłków dziennie, co 3-4 godziny
• Spożywanie węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym– zaleca się wybieranie węglowodanów złożonych, które stanowią również źródło błonnika pokarmowego. Błonnik wspomaga trawienie i zapobiega występowaniu zaparć. Wieloziarniste produkty zbożowe są też bogatsze w składniki mineralne i witaminy.
• Dieta powinna być bogata w pełnowartościowe białko, czyli chude mięso (indyk, drób, królik, cielęcina, chuda wieprzowina) oraz przetwory mleczne (kefiry, jogurty naturalne, sery twarogowe). Pełnowartościowe białko to źródło tyrozyny- aminokwasu niezbędnego do syntezy hormonów tarczycowych. Białko powinno stanowić 15-20% wartości energetycznej diety.
• Ograniczenie spożycia tłuszczu– należy unikać kwasów tłuszczowych nasyconych, obecnych w tłuszczach zwierzęcych oraz tłuszczów trans, występujących w produktach wysoko przetworzonych. Źródłem tłuszczu w diecie powinny być oleje roślinne oraz ryby morskie, zawierające kwasy omega-3. Kwasy te są szczególnie istotne zwłaszcza w chorobie Hashimoto- wspomagają układ odpornościowy, działają przeciwzapalnie.
• Odpowiednia podaż jodu– pierwiastek ten ma ogromne znaczenie w prawidłowej pracy tarczycy. Jest niezbędny do produkcji hormonów: T3 i T4. Źródło jodu to głownie ryby morskie oraz owoce morza
• Odpowiednia podaż selenu– to kolejny pierwiastek istotny dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Jego niedobór obniża syntezę T3. Źródło selenu stanowią produkty zbożowe, nasiona słonecznika, cebula, czosnek
• Odpowiednia ilość cynku i witaminy E– cynk wzmacnia odporność oraz reguluje tempo metabolizmu. Razem z witaminą E zwiększają przyswajanie jodu w organizmie. Źródła cynku: mięso, ryby, owoce morza. Źródła witaminy E: oleje roślinne, ziarna zbóż, orzechy i nasiona
• Ograniczenie spożycia soi– zawarte w soi izoflawony ograniczają wchłanianie jodu. Natomiast fityniany utrudniają wchłanianie ważnych składników mineralnych: wapnia, magnezu, żelaza i cynku.
• Warzywa z rodziny krzyżowych m.in. kalafior, kalarepa, brukselka nie powinny być spożywane na surowo, z względu na zawarte w nich substancje goitrogenne (wolotwórcze). Zaburzają one pracę tarczycy, poprzez ograniczenie wykorzystania jodu. Gotowanie w wodzie znacznie obniża zawartość tych substancji w warzywach.
• Spożywanie 3 porcji warzyw i 2 porcji owoców dziennie– dieta w niedoczynności tarczycy powinna być bogata w owoce i warzywa, które są świetnym źródłem witamin, składników mineralnych, antyoksydantów, a także błonnika pokarmowego.
• Odpowiednie nawodnienie organizmu– przynajmniej 1,5-2 lita płynów dziennie. Głównym źródłem powinna być woda mineralna.
Dieta eliminacyjna, a niedoczynność tarczycy
Warto wspomnieć, że na ten moment nie ma badań naukowych, które pozwoliłyby stwierdzić, że eliminacja glutenu i/lub laktozy u chorych na niedoczynność jest wskazana. Nie zaleca się wprowadzania eliminacji bez wyraźnej przyczyny (celiakia, nietolerancja, alergia). Ograniczenie glutenu, czy laktozy bez odpowiedniego zbilansowania jadłospisu, może wiązać się z ryzykiem niedoborów żywieniowych, a także wystąpieniem wtórnej nietolerancji.
