U kobiet waży średnio od 1300 do 1500 g, u mężczyzn jest odpowiednio większa, czyli od 1500 do 1700 g. Wypełniona krwią zwiększa swoją podstawową masę o dodatkowe 500 do 800 g. To daje jej niekwestionowane podium i tytuł narządu, w którym znajduje się najwięcej krwi w całym naszym ciele.
Wątroba jest umiejscowiona pod żebrami z prawej strony, pod przeponą. Jednakowo częściowo przechodzi także nad brzuch i pod lewe żebra. Zasadniczo składa się z czterech płatów: największego prawego, mniejszego lewego, czworobocznego oraz ogoniastego. W większości sama wątroba pokryta jest przez otrzewną, a jej miąższ przez torebkę wątrobową, która przyjmuje formę włóknistej błony. Zbudowana jest z hepatocytów (komórek wątrobowych). W wątrobie oprócz szerokich naczyń transportujących krew znajdują się także liczne drogi żółciowe, którymi żółć uchodzi do przewodu pokarmowego.
Wątroba ma doskonałe możliwości regeneracji niespotykane w przypadku innych ludzkich narządów. Po chirurgicznym usunięciu jej fragmentu sama się zregeneruje.
Na zainteresowanie zasługuje fakt, iż wątroba posiada podwójne unaczynienie. Blisko 80% krwi dociera do niej przez żyłę wrotną, a około 20% przez tętnicę wątrobową właściwą. Ma to duże znaczenie podczas zabiegów chirurgicznych polegających na częściowym usunięciu fragmentów wątroby.
Funkcje wątroby
Gospodarka związana z białkami
85% białek znajdujących się w naszym osoczu tj. albuminy, białka odpowiedzialne za krzepnięcie krwi powstaje w wątrobie, podobnie sprawa ma się z aminokwasami, które są potrzebne do kolejnych syntez.
Gospodarka związana z tłuszczami
To rolą wątroby jest przemiana węglowodanów oraz białek w tłuszcze, to tutaj dokonuje się synteza cholesterolu, z którego powstają kwasy żółciowe, fosfolipidów oraz lipoprotein. Wątroba odpowiada także za rozkład lipidów do kwasów tłuszczowych.
Gospodarka związana z węglowodanami
To w wątrobie wytwarza się, gromadzi oraz uwalnia glukoza będąca podstawowym materiałem genetycznym.
Odtruwanie
Wątroba neutralizuje wiele różnorakich toksyn np. alkohol czy amoniak, które przekształca w mocznik. Także w niej zachodzi przemiana leków oraz inne zjawiska odtruwające nasz organizm.
Zaawansowane gromadzenie zapasów
Chodzi głównie o zapasy żelaza, witamin B12, A oraz D.
Funkcje immunologiczne
Bardzo ważną funkcją wątroby jest fagocytoza – czyli pochłanianie różnorodnych cząstek, które pochodzą z uszkodzonych tkanek lub takich, które do naszego organizmu przedostały się ze świata zewnętrznego razem z krwią z żyły wrotnej. Chodzi tutaj głównie o takie elementy jak: bakterie, pasożyty, grzyby, wirusy, fragmenty komórek, uszkodzone białka będące produktami procesów zapalnych oraz inne. Wszystkie one ulegają degradacji w komórkach żernych zwanych także makrofagami wątrobowymi (inna nazwa to komórki Browicza-Kupffera), które znajdując się w stanie pobudzenia, wydzielają mediatory związane z zapaleniem, wśród których znajdują się cytokiny absolutnie niezbędne, aby odpowiedź odpornościowa była właściwa. Dlatego właśnie wątroba jest tak ważna w zakażeniach tj. np. posocznica, ponieważ pełni funkcje neutralizacji drobnoustrojów.
Wytwarzanie żółci
Żółć jest niezbędna, abyśmy trawili tłuszcze. W czasie jednej doby powstaje jej od 250 do 1100 ml. Zasadniczo składa się z wody, cholesterolu, fosfolipidów, bilirubiny, elektrolitów, kwasów tłuszczowych oraz żółciowych.
Przemiana hemu
Choć rzadko o nim słyszymy, hem jest ważną składową hemoglobiny oraz wielu innych związków białkowych. Ulega drobiazgowej przemianie w bilirubinę, która po połączeniu z albuminami i przeniesieniu do wątroby łączy się z resztkami kwasu glukuronowego, wydalana jest do żółci przez biegun żółciowy. Po przedostaniu się wraz z żółcią do jelita grubego oraz krętego bilirubina z pomocą bakterii zmienia się w urobilinogen. A ten wchłania się do krwi, jest przechwytywany przez wątrobę i docelowo wydalany z żółcią oraz moczem.
Najpopularniejsze choroby wątroby
Wirusowe zapalenie wątroby
Jest to ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirusy zapalenia wątroby tj. wirus typu A, typu B, typu C, a także D oraz E. Objawami schorzenia są bóle brzucha, nudności, wymioty, ciągłe zmęczenie, bóle mięśniowe oraz stawowe, objawy podobne do grypy może także wystąpić żółtaczka (przy zakażeniu typu B) oraz swędzenie skóry. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu C, które należy do bardzo utajonych schorzeń, często jedynym objawem jest niewielkie powiększenie wątroby.
Polekowe uszkodzenie wątroby
Wątroba odpowiada za właściwy metabolizm leków, które przyjmujemy. Zatrucie preparatami leczniczymi może w konsekwencji doprowadzić do ostrej niewydolności wątroby, ale także do przewlekłego jej zapalenia. Działanie toksyczne najczęściej następuje po zażyciu zbyt dużej dawki leków i pierwszym etapem leczenia jest natychmiastowe odstawienie leku, który odpowiada za wystąpienie objawów uszkodzenia wątroby.
Marskość wątroby
Jest to choroba przewlekła, za którą w 50% odpowiada nadmierne spożywanie alkoholu. Polega na rozroście tkanki w miejscach, gdzie miąższ uległ zniszczeniu, co w konsekwencji prowadzi do niewydolności wątroby. Marskość wątroby rozwija się powoli przez wiele lat. Na samym jej początku możemy zauważyć objawy, które często nie są w ogóle łączone ze schorzeniem wątrobowym. Należą do nich np.: spadek masy ciała, utrata apetytu, nudności, ginekomastia, wodobrzusze, powiększenie śledziony. W zaawansowanym stadium pojawiają się krwawienia z przewodu pokarmowego, wybroczyny, swędzenie skóry, żółtaczka oraz encefalopatia wątrobowa.
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – NAFLD
Jest to choroba, za którą w znaczniej mierze odpowiada otyłość, cukrzyca typu II, nadciśnienie oraz zespół metaboliczny. Na NAFLD częściej chorują mężczyźni w podeszłym wieku, ponadto jej występowanie łączy się także z gwałtowną utratą kilogramów u osób otyłych.
Rak wątroby
Niestety dla chorych objawy tego schorzenia pojawiają się w momencie, kiedy choroba jest już mocno zaawansowana. Chory czuje wtedy znaczny ból pod żebrami ze strony prawej, traci apetyt, występuje gorączka oraz znaczna utrata wagi. Powiększa się też obwód brzucha, co świadczy o postępującym wodobrzuszu. Ponadto mogą wystąpić krwawienia z przewodu pokarmowego, obrzęki nóg i zażółcenie skóry.
Szczególnie narażone na choroby wątroby są osoby, które:
- nadużywają alkoholu,
- są otyłe,
- miewają przypadkowe kontakty seksualne,
- wykonują zabiegi kosmetyczne, stomatologiczne oraz tatuaże w niepewnych miejscach,
- stosują duże ilości leków przez długi czas,
- posiadają odpowiednie predyspozycje genetyczne,
- nie zachowują podstawowych zasad higieny, przebywając w krajach mających wysoki odsetek zachorowań na WZW A oraz E, które przenoszone są drogą fekalno-oralną.
Co powinno nas zaniepokoić?
- przedłużający się ból brzucha w okolicach wątroby oraz żołądka,
- nudności,
- wymioty,
- brak apetytu oraz swoiste obrzydzenie do jedzenia,
- zażółcenie skóry oraz białek oczu,
- osłabienie,
- mniejsza tolerancja na wysiłek fizyczny,
- wzdęcie brzucha,
- zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
- obniżenie libido,
- przerost piersi u mężczyzn – ginekomastia,
- problemy z krzepnięciem krwi,
- problemy z metabolizmem leków – leki działają silniej i dłużej niż wcześniej,
- obrzęki nóg,
- pękające naczynka na twarzy, nogach, rękach, klatce piersiowej, brzuchu i plecach,
- zaczerwienienia dłoni – rumień dłoniowy,
- przebarwienia paznokci.
Jeśli podejrzewamy u siebie problemy z wątrobą, to warto zrobić odpowiednie badania, które potwierdzą je albo wykluczą. Należą do nich: próby wątrobowe AspAt i AlAt, badanie krwi oraz moczu, ewentualnie USG lub tomografia wątroby.
Dieta wątrobowa – założenia ogólne
Dieta wątrobowa to w zasadzie dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu. Jest ona dietą o działaniu leczniczym i stosuje się ją najczęściej w schorzeniach wątroby, choć także w chorobach trzustki, pęcherzyka żółciowego i jelita grubego. Jej głównym zadaniem jest ochrona chorego organu poprzez znaczne zmniejszenie jego aktywności wydzielniczej. Ponadto ma także dostarczyć wszystkich składników odżywczych, minerałów oraz witamin, aby wyrównać niedobory i sprostać zadaniu regeneracji komórek.
Zasady diety wątrobowej
- W przebiegu diety wątrobowej należy przyjmować 5-7 niewielkich posiłków na dobę. Co ciekawe jeden z posiłków powinien być spożywany późnym wieczorem, ma to związek z występującą w przebiegu chorób wątroby hipoglikemią.
- Warzywa oraz owoce powinno się spożywać tylko w postaci rozdrobnionej oraz gotowanej. Najlepiej więc przygotowywać przeciery oraz soki.
- Należy zwiększyć spożycie warzyw obfitujących w beta-karoten tj. boćwina, dynia, cykoria, jarmuż, koperek zielony, kabaczek, marchew, sałata, pomidory oraz zawierających witaminy D, K, E.
- Zupy trzeba sporządzać na wywarach warzywnych, które doprawiane są zawiesiną z mleka oraz mąki.
- Potrawy przygotowuje się poprzez gotowanie na parze, gotowanie w wodzie, gotowanie w naczyniach niewymagających wody, duszenie, obsmażanie na patelni bez tłuszczu, pieczenie w pergaminie oraz folii, naczyniach ceramicznych, na ruszcie, w opiekaczu i piekarniku.
- Absolutnie zabronione jest smażenie oraz pieczenie z użyciem tłuszczu.
- Należy ograniczyć spożywanie soli kuchennej do maksymalnie 5 g na dobę.
- Zawartość tłuszczy (roślinnego oraz zwierzęcego) w diecie nie może przekraczać 30-50 gram. na dobę. Przy czym należy pamiętać o tym, aby tłuszcz dodawać na surowo do gotowanych potraw.
- Ilość węglowodanów bogatych w energię powinna wynieść od 200 do 300 gram. na dobę.
- Zaleca się, aby ponad połowa spożywanego w ciągu doby białka była pochodzenia zwierzęcego.
- Należy wykluczyć z diety produkty bogate w błonnik, ponieważ wzmaga on tylko występujące w chorobach wątroby biegunki oraz wzdęcia.
- Dietę trzeba uzupełnić w suplementację potasu w ilości 1000 – 1500 mg na każde 1000 kcal diety.
- Warto wprowadzić do menu produkty bogate w witaminę C tj. czarna porzeczka, pomarańcze, jabłka, truskawki, poziomki, aby wspomóc układ immunologiczny i zwalczyć stany zapalne.
- U chorych na marskość wątroby może się także pojawić konieczność suplementacji cynku, selenu oraz wapnia, jeśli w badaniach pojawią się ich niedobory.
- Ponadto warto wprowadzić do diety produkty tj. pieczywo jasne i czerstwe; chude mięso chude ryby, chude wędliny.
Produkty zakazane: alkohol, kawa, mocna herbata, kakao, ostre przyprawy, nasiona roślin strączkowych, warzywa kapustne, kalafior, cebula, ogórki, zielony groszek, szparagi, kukurydza, szpinak, szczaw, rabarbar, gruszki, śliwki, czereśnie, świeży chleb, smalec, słonina, boczek, pełne mleko, żółtka jaj, podroby, słodycze oraz suszone owoce.
Sprawdź także inne rodzaje diet, takie jak np. dieta dr Dąbrowskiej czy dieta odkwaszająca.
