Czy warto zrezygnować z glutenu?
Gluten to nazwa określająca ponad 70 zapasowych białek pszenicy, która składa się w około 15% z białka a pozostały jej składnik to skrobia. Jeśli wypłuczemy skrobię z mąki pszennej, to zostanie nam czysty gluten. Dieta pozbawiona glutenu stanowi dla osób chorujących na celiakię prawdziwe wybawienie. Jest to doskonale sprawdzona metoda leczenia tej choroby.
Wiele osób, które nie chorują na celiakię, po odstawieniu glutenu czują się znacznie lepiej. Dlatego, choć nie ma jeszcze badań, które pozwalałyby na zdiagnozowanie tej dolegliwości, to uważa się, że istnieje coś takiego jak nieceliakalna nadwrażliwość na gluten.
Jeśli jednak wydaje Ci się, że dieta bezglutenowa rozwiąże wszystkie Twoje problemy zdrowotne, to jesteś w błędzie. Powinieneś wpierw zdiagnozować źródło lub źródła nękających Cię dolegliwości, a dopiero później rozważać zmianę diety na taką, która pomoże Ci w posiadanych schorzeniach, alergiach i nietolerancjach pokarmowych.
Zboża zawierające gluten:
- pszenica,
- jęczmień,
- żyto,
- owies.
Zboża bezpieczne w diecie bezglutenowej:
- ryż,
- kasza jaglana,
- gryka,
- amarantus,
- proso,
- komosa ryżowa,
- kasza gryczana,
- kasza kukurydziana
Choroby związane z glutenem
Istnieje wiele chorób, których występowanie wiąże się bezpośrednio lub pośrednio ze spożywaniem glutenu. Poniżej przytaczamy kilka głównych, z pełną świadomością, że ta lista nie wyczerpuje tematu w pełni.
Celiakia
Jest bodajże najbardziej znanym schorzeniem związanym z nietolerancją glutenu. Choruje na nią między 1 a 2% światowej populacji. To ogólnoustrojowa choroba autoimmunologiczna, której celem jest uszkodzenie jelita cienkiego. Główną przyczyną celiakii jest niewłaściwa reakcja organizmu na gluten.
Przyjmuje się, że za rozwój celiakii odpowiada gluten, predyspozycje genetyczne, czynniki środowiskowe, przebyte infekcje, leki oraz stres. Częstotliwość występowania tej choroby wzrosła znacznie w ciągu ostatnich 50 lat. Można na nią zachorować w każdym momencie życia i każdy chory ma swój własny zestaw objawów, który może znacznie różnić się od innych.
Gdy osoba nieświadoma swojej choroby zje produkt zawierający gluten, komórki jej układu odpornościowego uznają go za wroga i próbują z nim walczyć, co powoduje stan zapalny. Jeśli stan ten jest chroniczny, to zapalenie niszczy okoliczną tkankę i prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, które tracą swoją zdolność do wchłaniania składników pokarmowych z pożywienia.
Działa to podobnie jak w przypadku pożaru domu. Strażacy gaszą pożar, ale pozostają zgliszcza, czyli spalony budynek. Jelito cienkie jest uszkodzone, co w konsekwencji prowadzi do niedoborów witamin, minerałów oraz przedłużających się biegunek. Chory nie ma pojęcia, dlaczego ciągle czuje się zmęczony i odczuwa wiele innych pozornie niepasujących do siebie objawów. Jeśli nie przestanie spożywać glutenu, jelita się nie zregenerują, a organizm ciągle będzie wysyłał niepokojące symptomy
Skutki celiakii:
- niedobór witamin oraz składników mineralnych,
- anemia,
- chroniczne zmęczenie,
- osteoporoza,
- neuropatie.
Nadwrażliwość na gluten
To stosunkowo młode schorzenie i nie istnieje jeszcze żaden test potwierdzający nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Jednak nie ulega wątpliwości, że istnieje grupa pacjentów, która nie ma celiakii ani innych schorzeń, a po odstawieniu glutenu czuje się znacznie lepiej. Ich objawy wracają, kiedy na powrót włączą gluten do swojej diety. U tych pacjentów nie dochodzi do uszkodzenia jelit, jakie towarzyszą np. celiakii. Jednak aby wykluczyć jej obecność, warto w takiej sytuacji przebadać się pod kątem tej choroby
Objawy nadwrażliwości na gluten są zmienne, ale obejmują najczęściej:
- wzdęcia,
- gazy,
- biegunki,
- zaparcia,
- bóle brzucha,
- mdłości,
- złe samopoczucie,
- zmęczenie,
- bóle głowy,
- tzw. mgłę mózgową,
- drętwienie kończyn,
- bóle mięśni oraz stawów.
Co ciekawe objawy ustępują natychmiast po odstawieniu glutenu i
błyskawicznie wracają po włączeniu go do jadłospisu. Badane osoby często cierpią także na inne dolegliwości jak nietolerancja laktozy czy
fruktozy oraz niewielkie zapalenia jelita grubego i kiedy podda się je
leczeniu w kierunku tych schorzeń, mogą stopniowo wrócić do spożywania glutenu. Dlatego tak ważna jest odpowiednia diagnoza.
Zespół jelita drażliwego
Jest to czynnościowe zaburzenie jelit, na które choruje od 5 do 20% światowej populacji. Chorują na nie zarówno osoby dorosłe, jak i dzieci, przy czym częściej chorują kobiety. Przyczyna schorzenia leży w zmianie sposobu funkcjonowania przewodu pokarmowego. Jelita wyglądają normalnie, jednak pacjent cierpi z powodu bardzo bolesnych objawów, które pojawiają się w nieoczekiwanych sytuacjach, co dodatkowo odciska piętno na psychice chorego. Znacznie częściej diagnozuje się osoby, u których objawy są częste niż te, które mają je sporadycznie
Objawy zespołu jelita drażliwego:
- naprzemienne biegunki oraz zaparcia,
- wzdęcia,
- gazy,
- dolegliwości brzuszne,
- ostry ból brzucha.
Przyjmuje się, że aby stwierdzić zespół jelita drażliwego chory musi odczuwać symptomy choroby przez przynajmniej trzy dni w miesiącu przez cały ostatni kwartał – są to tak zwane kryteria rzymskie. Ponadto bólowi muszą towarzyszyć inne objawy z listy zdefiniowanych dodatkowo symptomów związanych z wypróżnianiem. Niestety często osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego są mylnie diagnozowane jako chore na celiakię, co poniekąd uniemożliwia skuteczną terapię. Leczenie jest długotrwałe i wymaga zarówno restrykcji żywieniowych, jak i stosowania różnorodnych środków farmakologicznych z antydepresantami włącznie co często wzbudza sprzeciw pacjentów.
Cukrzyca
Pewnie masz teraz mocno zaskoczoną minę, bo jak to cukrzyca i gluten? Podczas gdy badania jasno pokazują związek cukrzycy typu 1 z celiakią, czyli nietolerancją glutenu. Tego typu cukrzyca wiąże się bezpośrednio z niedoborem lub brakiem insuliny. Hormonu, dzięki któremu zachodzi metabolizm oraz wykorzystanie glukozy w naszym organizmie.
Cukier jest niezbędny do prawidłowego działania naszego mózgu, mięśni oraz innych elementów w naszym ciele. Jeśli zaś nie może dotrzeć do komórek, to gromadzi się we krwi, dociera do nerek i jest usuwany wraz z moczem. Więc z jednej strony chory czuje ciągłe pragnienie, a z drugiej co chwilę musi oddawać mocz.
Jeśli taka sytuacja ma miejsce przez długi czas, organizm zaczyna czerpać energię do działania z zapasów białek oraz tłuszczy co w konsekwencji sprawia, że chory chudnie i traci masę mięśniową. Z kolei ten proces prowadzi do niebezpiecznego uwalniania kwasów tłuszczowych do krwi, co może skończyć się śpiączką cukrzycową, a nawet prowadzić do śmierci chorego.
Celiakia występuje znacznie (5-7 razy) częściej u osób z cukrzycą typu 1. Często jest niestety tak, że chory, u którego zdiagnozowano celiakię, w późniejszym okresie chorują także na cukrzycę
Neuropatia
Nazwa tego schorzenia pochodzi od greckiego neuron – nerw oraz pathos – cierpienie. Dotyczyć może każdego rodzaju nerwów zarówno tych związanych z ruchami mimowolnymi (autonomiczne), kontrolującymi ruchy kończyn (motoryczne), jak i tymi, które mają za zadanie przekazywać informacje na temat pozycji ciała, gorąca, zimna czy bólu (sensoryczne).
Najpopularniejszą odmianą tej choroby jest neuropatia obwodowa. Termin ten obejmuje zmiany w normalnym odczuwaniu. Dotyczą one najczęściej twarzy, dłoni oraz stóp. Objawia się głównie w formie parestezji (pieczenie, mrowienie), odrętwienia, kurczów, zespołu niespokojnych nóg, oraz ogromnego bólu dłoni i stóp. Parestezję w łagodnej formie odczuwa czasem każdy z nas, kiedy za długo siedzisz np. po turecku i kiedy wstajesz, czujesz jakby, nakłuwały Cię miliony szpileczek.
Najwięcej przypadków neuropatii stwierdza się u pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz tych, którzy cierpią na celiakię i inne choroby autoimmunologiczne
Produkty bezglutenowe
W związku z tym, iż w ostatnich latach zainteresowanie dietą bezglutenową znacznie wzrosło, zarówno u osób, które mają ku niej podstawy chorobowe, jak i u tych które często traktują ją jako lek na każdą dolegliwość, na rynku pojawił się ogrom produktów oznaczonych jako bezglutenowe. Kupując je, warto zwrócić uwagę na skład. Ponieważ niestety może się okazać, że zrobimy sobie nimi więcej szkody niż pożytku.
Produkty bezglutenowe zawierające wzmacniacze smaku, substancje wiążące czy emulgatory mogą przyczyniać się do zaostrzenia stanów zapalnych w jelitach. Podobnie jest z produktami, które wyglądają na zdrowe i naturalne, ale mogą podrażniać jelita, bo kiedy spojrzymy na ich skład, okazuje się, że wcale takie zdrowe nie są. Więc może się zdarzyć, tak że rezygnujemy z glutenu, jemy produkty go pozbawione, a pomimo to czujemy się źle i mamy objawy choroby. Czytanie etykiet przy diecie
bezglutenowej to podstawa. Jasne jest, że bezglutenowe produkty
spożywcze ułatwiają życie chorym i znacznie poszerzają ich jadłospis,
jednak trzeba wybierać je mądrze, aby nie narobić sobie problemów.
Najlepsza dieta
Pamiętajmy także, że najlepszą dietą dla osób, które muszą eliminować gluten, zawsze będzie menu oparte o produkty świeże oraz jak najmniej przetworzone. Tylko one dostarczą nam naturalnych składników odżywczych, minerałów oraz witamin. Zbilansowana oraz zróżnicowana dieta to doskonały wybór. Jedz warzywa surowe oraz gotowane al dente, owoce ze skórką, pełne ziarna bezglutenowe, wybieraj białko z ryb, chudego mięsa i drobiu oraz te pochodzące z roślin strączkowych, nasion i pestek. Wszystko po to, aby Twoja dieta bezglutenowa był także dietą zdrową i smaczną.
